Salam Tebe Lingu Nalatai Salam Sujud Karendem Malempang.

"TABE SALAMAT LINGU NALATAI, SALAM SUJUD KARENDEM MALEMPANG"
"ADIL KA' TALINO, BACURAMIN KA' SARUGA, BASENGAT KA' JUBATA".

"MAMUT MENTENG UREH UTUSKU ISEN MULANG JETE PENYANGKU".

Kamis, 15 Desember 2011

KAMUS DAYAK NGAJU


OLEH : MARKUS JULIANTO.
 
A
Aku = aku
Akan = Untuk
Alap = Usap
Atun = Ada
Auh = suara - (bisa bunyi, bisa juga kata-kata)
Awie = Karena
Arep = Diri Sendiri
Atei = hati
Aloh = Meskipun
Andi = adik
Apang/bapa = ayah
Aken = keponakan
Apui = Api
Atei = Hati
Aran = Nama
Asep = Asap
Andau = Siang
Amun  = Jika/Bila
Are uyah kinae = banyak makan garam,banyak pengalaman
Ali-alis = miri-mirip
Atuh = pengaturan/pengelolaan
Ayungku = Kepunyaanku

B
Bahandang = merah
Bahenda = kuning
Babilem = hitam
Baputi = putih
Balaw (baca: ba-law) = rambut
Bajatu = Jatuh
Baduruh = Gugur
Badarem = Demam
Basenguk = Jendela
Batunggang = Pintu
Bakarak = Hancur
Balengkung (baca: ba-leng-kung; pengucapan e seperti pengucapan huruf e pada "bebek") = tenggorokan
Biweh (baca: bi-weh; pengucapan e seperti pengucapan huruf e pada "bebek") = bibir
Batiruh = Tidur
Bawie = perempuan
Bue = kakek
Bawui = babiBalawau = Tikus
Bakei = Kera
Berjalan = Mananjung
Balikat = Samping
Balau = Rambut
Benyem = Diam
Batiruh = Tidur
Banae = Suami
Belum  = Hidup
Batajim = Tajam
Bua = Buah
Bakahing = Keasinan
Balasut = Panas
Bisa = Basah
Babehat = Berat
Bahanyi  = Berani
Bahalap = Bagus
Buring = Arang
Bakas  = Tua =
Beken = Bukan
Babehat rimae = Luas artinya
Batisa = Tersisa
Badawa = Mengira, menuduh
Basiak = Buas, ganas
Barendeng = Sadar/waras
Bacurai : Adu ketahanan berpusing

C

D
Dukuh = Rumah yang ada di ladang, kadang kata dukuh bisa di artikan tempat berladang. Kadang sebuah dukuh bisa menjadi desa karena banyak yang ikut tinggal di daerah tersebut
Durang Pahari = Sanak Saudara
Danum = Air
Dumah = Datang
Daha’ = Darah
Dawen = Daun
Dia’ = Tidak
Dia purun = Tak tega, tak sampai hati
Dia kalah tingkas = tidak kalah penampilan

E
Eka = Tempat
Edan = Dahan
Eweh = Siapa
En = Dan

F

G
Gana/n = Anker
Gantau = Kanan

H
Hanjewu - Sunsung = Pagi
Handau = Siang
Halemei = Sore
Hamparea = Kapan
Hamalem = Malam
Hetoh = Sini
huma = lebih kecil dari pasah (rumah)
Hatue = laki=laki
Hadangan = Kerbau
Hanangoi = Berenang
Hamaoh = Berbicara/ngomong
Harue = Baru
Haruei = Saudara
Hapumpung = Bersama-sama
Hai’ = besar
Hong = Di
Hong Koeh = dimana
Hong Honjon = Di Atas
Hong Penda = Di Bawah
Hanjak = Suka,senang
Handalem = Dalam
Habumbun = Permainan sejenis petak umpet, menyembunyikan
Sesuatu didalam air sambil menyelam dan pihak lawan Bermain berusaha mencarinya.
Hakarendeng = Saling mengingatkan
Humung = Menyangkut kemampuan etika dan estetika yang rendah
Hundi : Berpusing/Berputar



I
Ikau = Kamu
Ikei = Kami
Ketun = Kalian
Itah = Kita
Itih-itih = Pilih-pilih
Iye = Dia
Iweh = Air liur
Indang/indu = ibu
Ilaku = Diminta
Ijang = Dagu
Inyuho = Disuruh
Ingalapean = Dilupakan
Ingenang = Dikenang
IInanggare = Di juluki/diberi nama
Ingilak rakyat = Diinginkan rakyat

J
Jaton = tidak ada
Je = Yang
Je koeh = Yang Mana
Jela (baca:je-la; pengucapan e seperti pengucapan huruf e pada "bebek") = lidah
Jagao = jantan
Jitoh = Ini
Jete = Itu
Jawet/ramo =Harta benda
Joho/Juhu = Masakan berkuah

K
Keang = Kering
Kacinik : Kecepatan putaran
Kawu = Abu
Karehu : sedang musiknya
kanateke = ada kalanya
Kanahuang = Kemauannya/keinginannya/hasrat
kalah tingkas = kalah gaya / kalah penampilan
Kurik = Kecil
Kuman = makan
Keleh = Sebaiknya/Sembuh
Keton = Kalian
Kasinga (baca: ka-sing-nga) = gigi
Kuluk = Kepala
Kayau = Orang yang mencari kepala untuk Ritual tertentu
Kambe = Hantu
Kaka = kakak
Karatak = Jalan
Kasadingen = Kedinginan
Kejau = Jauh

L
Lakang = betina
Lelei = Teka teki
Layap latap = Tidak keruan/tidak terarah
Lunuk ramba = Beringin yang subur
Lumbah = Lebar
Lewu pulu = Banyak kampung/banyak tempat
Lenge = Tangan

M
Menter = berbaring
Mihup = Minum
Maimbit = Membawa
Misik = bangun
Mata (baca: ma-ta) = mata
Mama = Paman
Mina = Bibi
Manuk = ayam
Mangatawan = Mengetahui
Manahaseng = Bernafas
Manangis = Menangis
Mikeh = Takut
Muta = Muntah
Maluja = Meludah
Manyipa = Mengunyah
Mampakasak = Masak
Mihup = Minum
Mangirut/Mamangkit = Mengigit
Minyup = Menyedot
Mahining = Mendengar
Misik = Bangun
Mise = Menghitung
Nupi = Mimpi
Munduk = Duduk
Mendeng = Berdiri
Mengan (khusus berburu burung) = Berburu
Mandup (berburu hewan berkaki empat) = Berburu
Manakau = Mencuri
Mampatei = Membunuh
Matei = Mati
Manetek = Memotong
Manyila = Membelah
Kadian = Tumpul
Mimbul = Menanam
Mintih = Memilih
Mamili = Membeli
Mukei = Membuka
Manjakah/manganan = Membuang
Manjatu = Jatuh
Maram = Busuk
Mahian = Ringan
Mamapoi = Membakar
Mahasur = Mengalir
Mameteng = Mengikat
Mahamen = Malu
Manyahukan = Sembunyi
Mandai = Naik
Mahambang = Menghalang, menghambat
Mangat =Enak.
Mangandahau =Mendambakan.
Macung = Mendorong.
Mahambang =Menghalang.
Mayanang uhat tolang = Menyenangkan diri
Maranrep Hatalla = Mendekatkan diri kepada Allah
Manalua = Membiarkan.
Mandoi hajau (habajau) = Mandi sambil bermain –main di air
Mambilis (bilis) = Mencari bilis, (bilis) = Kawanan besar ikan kecil
Mangandahau = Mendambakan
Malaok = Mencari ikan
Mangajang = Manaungi/menutup
mapai kea = rasa lucu / rasa aneh
manyahukan = bersembunyi
mamangkit = manggigit
manggayar = merayap
marakee = memperdulikan
malekak = malepaskan
mahantuk = membenturkan (kepala)
Marutap = Pekerjaan yang tak terarah (cenderung pekerjaan tidak terpuji)
Mipen = Mengingini
Manukas : Memastikan

N
Nanjung = Jalan
Nanture = Melihat
Nanjaru = Ber/Bohong
Narai = Apa
Nalih = Datang
Nahagampang = manyepelekan

O
Oloh = Orang

P
Pinding (baca: pin-ding) = telinga
Pai (baca: pai; disambung; bukan pay) = kaki
Penang (baca: pe-nang; pengucapan e seperti pengucapan huruf e pada "bebek") = betis
Para (baca: pa-ra) = pantat
Pasah = rumah
Panyamkom = Pengalaman.
Panyondau = Penemuan, pengalaman pribadi
puduk = lebih kecil lagi dari huma sama dengan pondok
Pahari = saudara
Pusa = Kucing
Petak = Tanah
Puring = bambu
Papa’ = Kotor
Penda = Bawah
Pehe = Sakit
Puki = Alat Kelamin Perempuan
Pasuru kesah = Mendengar cerita/berita
peteh = pesan
Pampingat = Peringatan
Parusik = Permainan
Pilus = Jarum

Q

R
Rahung = Peti Mati
Ranen = Dan lain –lain, dan sebagainya.
Rawei = Undang, Ma-Rawei = Mengundang
Riam = Jeram
Riwot = Angin

S
Sanan = Kasih Tahu/memberi tahu
Silu (baca: si-lu) = kuku
Sawae = Istri
Sadingen = Dingin
Sambil = Kiri
Sarurui = Selajur, Sesuai
Sapak = Paha

T
Tatu Hiang = Leluhur
Tamam = Hebat
Tambi = Nenek
Tatawe = Tertawa
Taluh = hantu
Takuluk = Kepala
Tuntang = Dengan
Turu’ = Atap Bocor
Tiwah = upacara adat kematian Agama Kaharingan menghantar arwah menuju peristirahatan terakhir yaitu alam ke-7 menuju Ranying hatalla Langit/Penyempurnaan Menuju Nirvana
Tukep = Dekat
Tiruh = Tidur

U
Uei = Rotan
Upak = Kulit
Ukuh = bertahan lama
Usang = Sudah
Upun = Puncak Atas
Uras = Semua
Urung (baca: u-rung) = hidung
Usuk (baca: u-suk) = dada
Utut (baca: u-tut) = lutut
Urung = Hidung
Uyat = Leher
Uyuh = Cape, Letih, Lesu
Umba’ = Ikut
Uyah = Garam
Uhat = Akar
Uru = rumput
Ulah =

V

W

X

Y

Z


Kamus Tambahan :

Ny
Nyaraii = aji mumpung (mumpung)
Nyelu = Tahun

Ng
Ngaraen = Mengganggu
Ngalingu = Terkenang –kenang
Nganya –nganya = Menonjol, mengedapankan diri
Ngaku –ngakun = Mengaku – ngaku

Mise/Menghitung :

ije = satu
due = dua
telo = tiga
epat = empat
lime = lima
jahawen = enam
uju = tujuh
hanya = delapan
jalatien = sembilan
sapuluh = sapuluh

hitungan berikutnya sama saja misalnya sebalas, duebalas, telobalas dan seterusnya.
hitungan sampai ratusan sama saja misalnya saratus, dueratus dan seterusnya
Sakuyan = seribu

47 komentar:

  1. bahalap pahari.. tau talingau kea umba bahasa arep tuh..manggau tamparan sewut mahi talingau..:)

    BalasHapus
  2. kada tau ni ulun ,, lamun banjar kawa

    BalasHapus
  3. hai aku mau nanya bahasa dayak bisa jontak kemana ya? butuh respon cepat makasih ya:))

    BalasHapus
  4. Halo, proyek Kamus Besar Bahasa Dayak Ngaju ada di sini http://renorake.com/proyek/ngaju. Proyek ini bersifat terbuka. Harap dicatat bahwa ini hanya menerjemahkan kata, bukan kalimat seperti halnya Google translate. :-)

    BalasHapus
  5. Perkenal kan saya gypsy saya asli org mendawai pangkalanbun, bhsanya gak jauh beda sama bhsa sampit yaa dayak ngaju gitu lh, tapi saya mau nnya artinya ampi itu apa yaa? Soalnya di daerah saya kampung mendawai tdk ada yg menggunakan kata ampi, yaa bahasanya juga ada perbedaan sedikit sih, tapi cuma sedikit.

    BalasHapus
    Balasan
    1. Setau sy sja yaa..
      Knampi = gimana/kayapa
      Klo sambungan kata..misal
      Bureng ampi.. =bodoh banget

      Hapus
  6. Perkenal kan saya gypsy saya asli org mendawai pangkalanbun, bhsanya gak jauh beda sama bhsa sampit yaa dayak ngaju gitu lh, tapi saya mau nnya artinya ampi itu apa yaa? Soalnya di daerah saya kampung mendawai tdk ada yg menggunakan kata ampi, yaa bahasanya juga ada perbedaan sedikit sih, tapi cuma sedikit.

    BalasHapus
  7. Kalo artinya bingau apa ya? Trims jwbnnya..

    BalasHapus
  8. Wah masa kecil Saya di kapuas Murung Dadahup, Senang sekali Saya sempat merasakan hidup di sana dengan Bahasa Dayak Ngaju. pernah melihat upacara Tiwah dll. Terima Kasih Kalimantan Saya banyak belajar Hal dan Bersosialisasi dengan sesama.

    BalasHapus
  9. Batu bawak banana narai arti Esun Tambun bungai ???haaa

    BalasHapus
    Balasan
    1. yg biasa disebut dalam kata bahasa dayak.. kata bawak itu alat klamin laki2.. bisa dibilang batu bawak (biji kelamin laki2) ba kata bantu/Ber. Nana itu nanah.. banana(bernanah)

      Hapus
  10. Agak susah karena orang dayak asli di Kalteng aja udah jarang pake bahasa ini . biasa pake banjar

    BalasHapus
  11. Bahot = Biasanya ? En jite bahasa dayak ngaju kea?
    Awi aku Dayak Bajaju, jadi tege mirip isut payah kuh tuh.

    BalasHapus
  12. Tolong dong terjemakan lagu lewungku utusku..

    BalasHapus
  13. Tolong dong terjemakan lagu lewungku utusku..

    BalasHapus
  14. Ampun maap akan pahari handiai, blog jituh jadi dia aktif ndai, silahkan hubungi fb @wang lei amun tege pertanyaan.

    BalasHapus
  15. Tolong dong artiin (lay kueh ikau melay

    BalasHapus
    Balasan
    1. Lay kata bantu kueh=Dimana. ikau=kamu. melai=tinggal..

      Hapus
  16. Kawa kah aku minta database nya bang ?

    BalasHapus
  17. Apa bahasa dayak ngaju nya "BANGKAI" ? Mohon penjelasannya. Terimakasih

    BalasHapus
  18. Minta masukan dikit, kalo bahasa dayak nya "Hati yang telah hancur tidak akan mudah kembali seperti kembalikan telapak tangan" klo itu apa arti nya, soal nya saya lgi bikin quotes nih

    BalasHapus
  19. Ini artinya apa ya.. Dah belai oloh

    BalasHapus
  20. Apa arti (bijaksana) bhs dayak ngaju?

    BalasHapus
  21. Apa arti (Masyarakat) dlm bhs dayak ngaju?

    BalasHapus
  22. Apa arti kata hamparea Tjilik riwut malihi kalonen?

    BalasHapus
  23. Arti dari maniroke apa ya soal ada tugas sekolah...tks

    BalasHapus